Śliwiński Stanisław (1875—1950), inżynier elektryk, pionier elektryfikacji i automatyzacji cukrownictwa.
Ur. 7 XII w Warszawie, był synem Artura, powstańca styczniowego, właściciela (do ok. r. 1880) majątków Ruszki i Wyrów (pow. kutnowski), potem w Warszawie współzałożyciela Tow. Wioślarskiego (1882) i Tow. Śpiewaczego «Lutnia» (1886), oraz Marii z Zielińskich (zm. 1936). Miał braci: Stefana, lekarza, Artura (zob.), Tadeusza (zob.) i Andrzeja, oraz siostry: Marię i Emilię.
Po ukończeniu Wyższej Szkoły Rzemieślniczej w Łodzi (1894) i Średniej Szkoły Mechaniczno-Technicznej Maurycego Mittego w Warszawie (1899) studiował Ś. przez rok na Wydz. Elektrotechnicznym politechniki (Technische Hochschule) w Darmstadt; praktyki zawodowe odbył w cukrowni «Sobolówka» na Podolu i na budowie odlewni żelaza w Bliżynie (pow. konecki). Po ukończeniu studiów pracował przez pół roku w warszawskim Tow. «Elektryczność». Publikował artykuły w „Przeglądzie Technicznym”, m.in. Elektryczność w zastosowaniu do przenoszenia ruchu w przestrzeni (R. 27: 1901) i O usuwaniu nieprawidłowości w działaniu dynamomaszyn stałego prądu (R. 33: 1907). W poł. r. 1901 wyjechał do Kijowa, gdzie podjął pracę w oddziale Tow. «Schuckert i S-ka», zajmującym się obsługą inwestycyjno-remontową cukrowni na południu Rosji. W r. 1907 awansował tam na starszego inżyniera, a w r. 1909 na dyrektora oddziału. Wg jego projektów zelektryfikowano trzy cukrownie na Kijowszczyźnie («Śmiła», «Ryżawka», «Janówka»); jako pierwszy w Europie zastosował turbiny parowe wytwarzające energię elektryczną (turbogeneratory), zamiast powszechnie wówczas używanych parowych silników tłokowych. Działał w Korporacji Polaków Uniwersytetu i Politechniki w Kijowie, a w zorganizowanym przez m.in. brata, Artura, Tow. Wykładów Popularnych (tzw. Polski Uniw. Latający) wygłosił cykl wykładów o odkryciach w dziedzinie elektryczności. Należał do nielegalnej PPS i w swoim mieszkaniu ukrywał jej działaczy; w trakcie wydarzeń rewolucji 1905 r. pełnił w Kijowie funkcję komendanta straży bezpieczeństwa tej partii. Od r. 1911 systematycznie współpracował z wydawaną w Warszawie „Gazetą Cukrowniczą”.
W r. 1912 wrócił Ś. do Warszawy i podjął pracę w Polskich Zakładach «Siemens-Schuckert» jako kierownik działu elektryfikacji cukrownictwa i rolnictwa. T.r. sporządził projekty instalacji elektrycznych cukrowni w Brześciu Kujawskim i Włostowie (pow. opatowski), a w r. 1915 zaprojektował i zrealizował pierwszą na ziemiach polskich kompleksową elektryfikację cukrowni «Michałów» w gm. Leszno (pow. warszawski). Kontynuował działalność niepodległościową w PPS, ściśle współpracując z bratem Arturem. Był członkiem Związku Patriotów i reprezentował go w Zjednoczeniu Organizacji Niepodległościowych, a po jego rozpadzie, od grudnia 1914, w Unii Stronnictw Niepodległościowych. Zaangażował się też w działalność Związku Chłopskiego i jako jego przedstawiciel wziął udział w zjednoczeniowym I Zjeździe (4—6 XII 1915) w Warszawie, na którym ze Stronnictwem Ludowym i Związkiem Ludu Polskiego utworzono PSL (od r. 1918 PSL-Wyzwolenie). Uczestnicząc w II Zjeździe Centralnego Komitetu Narodowego (2—3 II 1916), został członkiem jego dziewięcioosobowego zarządu. Wszedł w skład kierownictwa powstałego wiosną 1917 Stronnictwa Niezawisłości Narodowej. Był w tym czasie w Warszawie współorganizatorem i jednym z dwunastu komisarzy Straży Obywatelskiej, a potem radnym powołanej w r. 1916 Miejskiej Rady Narodowej. W Stow. Techników w Warszawie kierował powstałym 14 I 1917 Wydz. Techniki Wojennej, opracowującym materiały w sprawie uruchomienia polskiego przemysłu wojennego, przedstawione następnie Tymczasowej Radzie Stanu Król. Pol.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Ś. skupił się na aktywności zawodowej. Wziął udział w Warszawie (7—9 VI 1919) w zjeździe założycielskim Stow. Elektrotechników Polskich (od r. 1928 Stow. Elektryków Polskich). Był czynny, najczęściej jako prelegent, w Kole Techników Cukrowników powstałym w r. 1919 przy Stow. Techników w Warszawie (od t.r. Stow. Techników Polskich). Zainicjował działania w sprawie produkcji maszyn i urządzeń elektrycznych w kraju, by uniezależnić się od ich importu; z Konstantym Żórawskim rozpoczął w r. 1919 prace nad zorganizowaniem oddziału budowy maszyn elektrycznych w warszawskich Zakładach Mechanicznych «Perkun». Gdy zrezygnowały one z tego przedsięwzięcia, przeniósł się do tworzonych w r. 1920 (na bazie kapitału szwajcarskiego) Polskich Zakładów Elektrycznych «Brown Boveri Sp. Akc.», gdzie jako ich wicedyrektor doprowadził z Zygmuntem Okoniewskim do budowy fabryki maszyn elektrycznych w Żychlinie (pow. kutnowski); objął jej dyrekcję i w r. 1922 uruchomił produkcję. Początkowo wytwarzano tam jedynie silniki indukcyjne, ale wkrótce rozszerzono asortyment o silniki o mocy kilkuset watów, maszyny prądu stałego o mocy kilkudziesięciu kilowatów, silniki tramwajowe budowy zamkniętej, transformatory olejowe o mocy do 300 kVA oraz trójfazowe prądnice wolnobieżne 120—250 obrotów na minutę (do sprzężenia z silnikami parowymi i spalinowymi). W fabryce Ś. kładł nacisk na podnoszenie kwalifikacji kadry technicznej, m.in. prowadził szkolenia, a także dbał o pracowników, m.in. przyczyniając się do powstania organizacji społecznych i sportowych. Równocześnie kierował w Zakładach «Brown-Boveri» działem elektryfikacji cukrownictwa i przeprowadził kompleksową elektryfikację (z zastosowaniem turbogeneratorów) w wielkopolskich cukrowniach: «Witaszyce», «Kościan», «Gostyń» i «Środa». W r. 1922 wszedł w skład Komitetu Redakcyjnego „Gazety Cukrowniczej”. Z Mieczysławem Pożaryskim opracowywał filmy dydaktyczne z zakresu elektryczności oraz konstruował urządzenia projekcyjne do ich wyświetlania; na Wystawie Wynalazków Polskich w Warszawie otrzymał w r. 1925 dwa złote medale za pomoce dydaktyczne (latarnia projekcyjna «Liliput» i filmy szkoleniowe).
W r. 1927 przeszedł Ś. do powołanego t.r. Inst. Przemysłu Cukrowniczego w Warszawie; został jego dyrektorem administracyjnym oraz kierownikiem Działu Elektryfikacji Cukrowni. Pod jego kierunkiem opracowano tam projekty kompleksowej elektryfikacji dwudziestu cukrowni, a ich realizacje sam nadzorował. Od t.r. rozwijał też współpracę przemysłu cukrowniczego z ogólną siecią elektroenergetyczną i jako delegat Instytutu współpracował w tym zakresie z Komisją Gospodarki Elektrycznej Polskiego Komitetu Energetycznego oraz Związkiem Elektrowni Polskich. Interesował się racjonalizacją pracy cukrowni, kontrolą i sygnalizacją jej urządzeń oraz zużyciem energii elektrycznej. Projektował urządzenia, m.in. tablicę sygnalizacyjną kontrolującą procesy technologiczne, parametry ruchowe i temperaturę w poszczególnych fazach produkcji cukru. Pierwsze tego typu urządzenie o automatycznej kontroli za pomocą sygnałów świetlnych zainstalowano w r. 1930 w cukrowni «Brześć Kujawski», a do wybuchu drugiej wojny światowej urządzenia te powstały w kolejnych osiemnastu cukrowniach. Na niektóre, m.in. na przyrząd samopiszący tempograf oraz alkalimetr (zaopatrzony w sygnalizację świetlną i stosowany w cukrowniach do kontroli saturacji), uzyskał polskie patenty wynalazcze i wzory użytkowe. Opublikował rozdział Rozwój urządzeń elektrycznych w przemyśle cukrowniczym na Ziemiach Polskich („Książka dla upamiętnienia stulecia cukrownictwa polskiego”, W. 1927) oraz pracę Zużycie energii mechanicznej w cukrowniach (W. 1933). Artykuły o elektryfikacji cukrownictwa, oprzyrządowaniu pomiarowym cukrowni, kontroli produkcji, automatyzacji pomiarów i sygnalizacji ogłaszał nadal w „Gazecie Cukrowniczej” i „Przeglądzie Technicznym” (m.in. Kryzys w polskim maszynowym przemyśle elektrycznym, 1931 nr 7), a także w wydawanym od r. 1919 „Przeglądzie Elektrotechnicznym”. Należał do założycieli powstałego w r. 1931 w Warszawie Muz. Przemysłu i Techniki i był pierwszym prezesem jego zarządu; po przemianowaniu go w r. 1936 na Muz. Techniki i Przemysłu objął funkcję wiceprezesa, a przez cały czas był czynny w sekcji IX (dział elektrotechnika prądów silnych i słabych). Działał też w Komisji Maszyn Elektrycznych (1928—30) Polskiego Komitetu Elektrotechnicznego i był członkiem zarządu Stow. Elektryków Polskich (1932—3). Na pierwszym wspólnym zjeździe elektryków polskich i czechosłowackich w r. 1933 w Warszawie wchodził w skład komisji organizacyjnej i przewodniczył podkomisji pokazów dydaktycznych, a na towarzyszącej zjazdowi wystawie elektrotechnicznej demonstrował sygnalizację świetlną swego pomysłu. W r. 1938 został członkiem Komitetu Elektryfikacji Okręgu Poznańskiego. W r. 1939 przewodził Komisji Ciepła Odpadowego w Polskim Komitecie Energetycznym. Działał też w Inst. Naukowym Organizacji i Kierownictwa, Tow. Wojskowo-Technicznym (kierował w nim Działem Energetycznym) oraz Stow. Przyjaciół Sulejówka.
Podczas okupacji niemieckiej, w l. 1939—45, Ś. spisał Wspomnienia elektryka obejmujące czterdzieści lat jego aktywności zawodowej (nieopublikowane). Pracował konspiracyjnie w Muz. Techniki i Przemysłu, a oficjalnie w Inst. Przemysłu Cukrowniczego, gdzie po wojnie nadal zajmował się automatyzacją pracy w cukrowniach. Kontynuował działalność w Kole Techników Cukrowników, reaktywowanym w r. 1946 p.n. Stow. Pracowników Technicznych Przemysłu Cukrowniczego i na jego II Zjeździe (19—20 V 1947) w Warszawie wygłosił referat Rozwój urządzeń kontrolnych i sygnalizacyjnych w cukrownictwie polskim i najnowsze udoskonalenia w tej dziedzinie. Był autorem projektu kompleksowej kontroli ciągłej pracy cukrowni na odległość o układzie bezprzewodowym z wykorzystaniem fal radiowych (zrealizowany w r. 1950 w cukrowni «Michałów»). W r. 1950 otrzymał indywidualną nagrodę państw. II st. za całokształt prac w dziedzinie projektowania elektrycznych urządzeń pomiarowych dla przemysłu cukrowniczego, a w szczególności za wprowadzenie do polskich cukrowni termografów dla automatycznej kontroli cieplnych procesów cukrowniczych. Zmarł 10 XI 1950 w Sulejówku, został pochowany na tamtejszym cmentarzu. Był odznaczony Krzyżem Niepodległości i Złotym Krzyżem Zasługi.
Ś. był żonaty i miał córki.
Bibliogr. Warszawy, IV; Kucharzewski, Piśm. techn. pol., II; Nagrody państwowe w latach 1948—1980. Informator, Wr. 1983; Słown. pionierów techn.; Słown. pol. tow. nauk., II cz. 2; Słown. techników, IX; — Czekaj K., Artur Śliwiński (1877—1953). Polityk, publicysta, historyk, W. 2011; Dzieje cukrownictwa w Polsce, Red. C. Łuczak, P. 1981 s. 85, 139, 143, 146—8, 150; Historia elektryki polskiej, W. 1976 I (fot.), W. 1977 II, W. 1974 III, W. 1972 IV; Historia Stowarzyszenia Elektryków Polskich 1919—1959, W. 1959 s. 35; Inżynierowie polscy w XIX i XX wieku, Red. J. Piłatowicz, W. 1997 V; Kowalewski Z., Stowarzyszenie Techników Cukrowników. Rys historyczny, W. 1959 s. 25, 43, 46—9, 51, 66 (fot. wkładka po s. 40); Kubiatowski J., Sylwetki zasłużonych elektryków. Inż. Stanisław Śliwiński (1875—1950), „Przegl. Elektrotechn.” R. 47: 1971 z. 7 s. 320—1 (fot.); Monografia Szkoły Mechaniczno-Technicznej H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie, Oprac. T. Eytner, W. [b.r.w.] s. 44; Piłatowicz J., Stowarzyszenie Techników Polskich w Warszawie 1898—1939. Część I 1898—1918, W. 1993; Pół wieku działalności Stowarzyszenia Techników Cukrowników 1919—1969, W. 1969 s. 20—1, 46, 148, 152; Przyrembel Z., Stowarzyszenie Techników Polskich w Warszawie 1898—1938. Szkic monograficzny, W. 1938 s. 58; — „Biul. Muz. Przem. i Techn.” R. 4: 1935 nr 3 s. 1, 3 (fot.); „Gaz. Cukrownicza” R. 52: 1950 nr 11—12 s. 376—8 (wspomnienie pośmiertne, fot.); — Mater. Red. PSB: Nota biogr. z r. 1958.
Stanisław Tadeusz Sroka